NAFARROARI POEMA IREKIA
1977.ko Larrazkenean
1
Bi ukaiak
Bata besteari lotuak
Bi zangoak
Bata besteari estekatuak
Urteetan zehar
Beharba historia luze batean zehar
Ibiliak gara
Itzulika eta zeiharka
Heldu izan gara
Herrestan eta hatsantuak
Hogoigarren mende honen honaraino
Herri madarikatu hontako
Ume hezgaitzak!
Gure odolaren beroa
Gure zainetako indarra
Gure ukaietan bildu dira
Gure zangoetan berritu dira
Urteetan zehar
Erresistentzia historia gogor batean zehar
Gure ukaiak indartuak dira
Gure zangoak zalutuak dira
Eta erresistentzia herri bat
Eraiki dugu...
II
Bai gertatu zen:
Gure Herri hau madarikatu zutenen
Indarkiak sartu zirela
Alde guzietatik alde guzietara
Aldian aldiko bihurrikeria,
Azpikeria eta debrukeria guzien
Hitzarmenarekin, diruarekin, harmekin
Ibili zirela Herri honen lurretan
Ontasunak zangopilatzen, xurgatzen, enpoiltzen
Plantatu zirela Herri hontako eremuetan
Jendeak berexten, zapaltzen, desterratzen
Saiatu zirela Herri honen gogo-bihotzetan
Bertako kultura ereduak
Mespretxatzen, puskatzen, suntsitzen...
Espainoleriaren
Frantsesiaren
Eredu lilugarriak
Enganagarriak sortu ziren
Urtetik urtera:
Handiak eta ttipiak
Aberatsak eta pobreak
Manatariak eta morroiak
Alfabetatuak eta analfabetoak
Zakitenak eta ez zakitenak...
Herri zapartatu bat utzi ziguten
Gure Herri hau madarikatu zutenek!
III
Nahiz ez den gaztelua
Maite
dut nik sor-lekua
Aiten
aitek hautatua
Elissamburu
Kantuak asko gauza eta erranahi berarekin dakar. Batez ere kantua, bere kontenido eta bere aire moldeetan gizarte aldi baten agergailu izan daiteke eta da gehienetan. Kantua gizarte baten erraietatik ateratzen da eta berarekin dakarzki gizarte hortako sendi-ikus-pentsamoldeak. Bertsolaria ez da baitezpada aparteko norbait: bertsolaritzan sortzen eta hazten da eta bertsolaritzak badu gizarte bizitzan bere funtzioa. Bertsolaritza gure gizartean aurkitu da gure gertakarien, gure sendimenduen, gure ikusmoldeen, gure pentsabideen bilgailu eta agergailu. Eta ere gure kultura ereduen helarazle: nere gogo-bihotzak, ttipi nintzelarik, kantuak ireki dizkit gizarte bizitzara. Eta gizarte ingurina, denbora haietan, orain baino euskaldunagoa zen.
Horrela sortu zitzaidan euskal sendimendua. Olerkariari hitzak sartu zitzaizkidan ttipi-ttipitik eta kokatu gogo-bihotzetan. Horrela hazi zitzaidan nere sort-herriaren ganako atxikimendua. Olerkariaren bertsoek beren erroak egin zituzten nere giza eremuetan eta beren bidea zilatu zuten. Handitu nintzenean nigan hor gaindi moldatua zen herri kontzientzia. Batzuk erranen dute fenomeno oso xinplea dela hau. Bestek susmatuko dute herri kontzientzia delakoaren azpian gordetzen dela ama-sabelean ezagutu goxotasunaren nostalgia... Berdin zait. Horrelako interpretaziobideak aspaldian analisiatzen ditut. Egunero ere pizatzen dut hauien funtsa. Ez naiz halere herabe horrelako nahas-mahas bat gerta dadin nere herri kontzientziaren motibazioetan.
Baina Herri baten bila nabila. Maite dut sor-lekua nere Aiten aitek hautatu zutelakotz. Beharba ez zuten sekulan hautatu eta, ezinbestean, hemen kokatu ziren: nork erran xuxen? Haurrean nik ezagutu Euskal Herria doa, edo, hobeki errateko, nik ezagutu nuen gizarte aldia. Herri berri baten bila nabila. Ni bezala beste asko: euskal Herriaren ganako atxikimendua endurtu ez zaiotenak. Euskal Herri bat bazen: zazpi Probintziekin, lau Espainian, hirur Frantzian. Haurrean guk ezagutu Euskal Herria horrela zatikatua agertu zitzaigun. Eta izendatzen gintuzten: Euskaldun espainolak eta Euskaldun frantsesak. Gure eskualde hautako jende notable eta jaunttoen kaskoan eredu hau itzea bezala sartua segitzen zaie. Jende xehearen ahoan ere izendatze honek badu herrestorik.
Euskal Herri hau joan da, joanen da: ez zait dolutzen. Neri bezala beste askori, ez zaie dolutzen. Beste bat abiatu da hitzetan bederen; Euskal Iparraldea eta Euskal Hegoaldea. Hitzek dakarte errealitate berri bat. Bizkitartean betiko muga hor dugu. Baina, muga hau zapartarazten hasiak gara: Iparraldekoak bijitaz joaki dira Hegoaldera; Hegoaldekoak ihes etorri dira Iparraldera; bertsolariak, kantariak, dantzariak, teatrolariak ere batan nola bestean kurutzatzen, ibiltzen eta elkarretaratzen dira. Joan-jin hauk muga kraskarazi dute. Baina politika eta ekonomiabideak irekitzekoak dira: ireki beharko dira; irekiko ditugu. Zazpi Probintzien arteko mugak ere biziak gainditzen ditu; lehengo distanziak ez dira zer orain: laburzka gabiltza probintzia batetik bestera. Muga psikologikoak ere menderatzen ari gara. Burruka beraren mugimenduak hurbilagotu gaitu eta euskalduntasunaren kontzientziak ari gaitu indartzen: zazpi Probintzietako Euskaldunak bat gara. Bat izate honek ez du ukatzen Probintzia bakoitzak euskalduntasun honi eman eta ematen dizkion koloreak: mendiak, zelaiak, itsasoak, lanmoldeak... zizelatuak gara aurpegian. Gure aurpegi zizelatuek ezin dezakete uka bat egiten gaituen euskalduntasuna.
Herri bat egitera goaz: Sabinok amestu Euzkadi errealitate gerta dadin, Euskadi behar dugu. Olerkariaren herri sendimenduak sor-lekua kantatzen zuen euskal kultura oraino galdua ez zen garai haietan. Gure defentsarako Euskadi behar dugu. Eta ere, defentsa mailatik bizi mailara heltzeko. Orain arte, batez ere mende honen parterik handienean, gure dohainak eta indarkiak gure nortasunaren defentsarako xahutu ditugu. Edo, gure dohainak eta gure indarkiak, gure mozkinak eta gure jendeak, Espainiak batetik Frantziak bestetik, beren gerletan, beren ekonomia produktziorako..., xurgatu eta enpoildu dizkigute. Gure herrietatik bizia ihes joan da Espainia eta Frantziak kasaturik: gure herri hustuek galdu zuten beren gizabizitzaren ekilibrioa eta hinki-hanka batean irauten dute. Hasi genuen erresistentzia. Plantatu genuen nolazpait gure defentsa. Orain beharrezkoa zaigu Herri bat: gure defentsarako bezenbatean gure gizabizitzarako.
Gure Herri olerkari hau berriz has dadin bere poesiak zizelatzen bere harri eta zuretan eta burdinetan, bere mendi, oihan, ibar eta itsasoetan. Gure Herri olerkari honek zizela dezan bere askatasuna bere harri eta zurekin eta burdinekin bere mendi, oihan, ibar eta itsasoetan... Beharrezkoa zaigu gu izatera eraginen gaituen Herri bat!
IV
Hitz hauk ez dut nahi
Akademikoak izan ditezen
Dena itzuli-mitzuli
Hitz hauk ez dut nahi
Jende handiek errekupera ditzazten...
Hitz hauk nahi ditut
Irakur eta konpreni erretxak
Nere Herri langilearen
Tripatik eta odoletik
Ateraiak direlakotz
Hitz hauk nahi ditut
Zorrotzak harri zorroztua
Bezal-bezalakoak
Nere Herri langilearen
Karriketan eta ostatuetan
Bilduak dituztalakotz
Hitz hauk nahi ditut
Gure sentimenaren erraile
Gure ikus-pentsamoldeen erraile
Hitz hauk nahi ditut
Gure karriketan eta ostatuetan
Beren bizitza segitzeko...
Hitz hauk maite ditut
Eta nahi ditut zaindu
Gure Herri langilearen hitzak
Direlakotz!
V
Gure Herri langile honen
Ukaiak
Kate koropiloak dira
Gure Herri langile honen
Zangoak
Haritz enborrak dira
Burruka luze baten historian
Koropilatuak eta
Enbortuak
Gure Herri langile honen
Ukaiak
Eta
Zangoak
Ez dira
Akademikoak!
Ukai hauk
Zango hauk
Maite ditut
Diren bezala
Eta nahi ditut zaindu
Gure Herri langilearen
Iraultza
Direlakotz!
VI
...bego Euskadiko neskatxa
berriz ere amets egiten, amets egiten...
Amets egiten duzu
Amets egiten duzu
Gauaz lo zarenean
Egunero lanean...
Amets egiten duzu
Neguko euriekin
Udako beroekin
Haize hegoarekin...
Amets egiten duzu
Loretxo bat zarela
Neguko euriekin
Udako beroetan
Haize hegoen kaldan
Bizitzara sortua...
Amets egiten duzu
Giza lore zarela
Zuhaitzen itzalean
Iratzeen artean
Lurraren izerdian
Basoan handitua...
Amets egiten duzu
Amets egiten duzu
Gauaz lo zarenean
Egunero lanean...
Amets egiten duzu
Giza lore joria
Neguko euriekin
Udako beroekin
Haize hegoarekin
Zarela ezkondua...
VII
Gure etsaiak
Gure kanpoko etsaiak
Espainol eta Frantsesak
Gure Herri barruko etsaiak
Espainol eta Frantsesen
Morroi esku-makilak
Gure Herri hau
Madarikatu zutenak
Gure kanpo-barneko etsaiak
Gure etsai izaten
Iraunen dute zerbait gisaz:
Portaera hau
Salatu behar dugu
Urbi et Orbi!
Bi ukaiak
Bata besteari lotuak
Bi zangoak
Bata besteari estekatuak:
Holako moldeetan idatzia digu
Gure Herri langile honek
Bere erresistentziaren historia!
VIII
Mende luzeetan, besteak beste bertsolaritza kantatuak iraunarazi du euskal sendimendua. Gaur gainera, bertsolaritza idatziak eta kantatuak sortzen eta eragintzen digu Herri bat egiten dugula kontzientzia. Kontzientzia hartzeak ez digu endurtzen euskal sendimendua. Sendimendu honek ez digu ito behar herri kontzientzia honen izan nahia. Batak ez luke bestea ukatu behar. Bata besteari lotuak atxiki behar ditugu. Sendimenduak agertzen digu nora doan edo nori buruz gure atxikimendua, gure maitasuna. Herri kontzientziak, gogoaren mailan, erakusten digu zein herritan landatzen ditugun gure nortasunaren erroak, zein gizartetan bilatzen ditugun gure ikus-pentsamoldeen eta jokabideen ereduak; hots, nolakoa eta norekin nahi dugun gure herri etorkizuna.
Kantuak ez dira ixildu
Kantuak ez dira ixiltzen
Geure mendi, zalai eta etsasoetan
Kantuak derabilzkigu
Geure mugimendu guzietan
Bakarrik ala elkarrekin
Kantu zahar eta berriak
Derabilzkigu atxikimenduz eta errabiaz
Sentimendu kantuak
Salapen kantuak
Iraultza kantuak
Dohatzi agerian karrikaz-karrika
Plazaz-plaza, dohatzi ahoetan eta
Zinetan, diskoetan, derabilzkigu
Festa buruetan eta manifestaldietan
Fresko ala mozkorrak garelarik
Dohatzi beren bideak zilatuz
Dohatzi zintetan, diskoetan, liburuetan bilduak
Sloganetan borobilduak
Herri mobilizatzaile
"Gora Euskadi Askatua"
Karrikaz-karrika, plazaz-plaza
"Herrian bizi nahi dugu"
Derabilzkigu sloganetan zorroztuak
Herri akulatzaile
Herri honen mintzoa
Karrikatik plazaraino
Ixiltzen ez den irrintzina luzea
"Herrian lana"
"Herrian lana"
Sendimendu kantuak
Kexu kantuak
Iraultza kantuak
Uzina eta baserrietako
Mehaztegietan
Kantu sloganduak
Dohatzi, dohatzi
Beren bideak zilatzen
Beren bideak irekitzen
Beren bideak largatzen
Beren espazioak jabetzen
Gure Herri langilearen
Kantu sloganak
Derabilzkigu eta
Doatzi
Ixilduko ez den
Irrintzina luzea!
IX
Bai gertatzen da
Gure Herri iraultzak
Borobildu hitzak:
"Askatasuna"
"Autonomia"
"Independentzia"
Gure Herri burrukan
Zizelatu hitzak
Ebasten dizkigutela
Guk emana genioten
Kontenidoa, historia
Husten, xahutzen
Desbalorizatzen
Digutela...
Beren diplomazia
Joko-jikutriekin
Beren demokraziarekin
Beren konzierto ekonomikoarekin
Beren aurre-autonomiarekin
Beren errejionalizazioarekin...
Nahi gaituzte elkarretatik berexi
Elkarren artean nahasi
Nahi gaituzte parkatu
Batzu Hegoaldean
Besteak Iparraldean
Batzu Nafarroan
Besteak Provincias Vascongadas delakoetan
Eta gu Région Aquitaine hortan
Nahi gaituzte desegin
Etsipenaren etsipenaz
Eta ezin jasanaren ezin jasanaz
Elkar jo eta suntsi dezagun...
Bedera kutxa ederretan
Nahi gaituzte ehortzi!
X
Erreka doha
Ibarrean behera
Bere inguru-itzuliekin
Etxe guzien parrean edo
Ondoan
Erreka doa
Zuhaitzen artetik
Zuhaitzek zaindua
Erreka doha
Ibarrean
Behera...
Miraila mugikorra
Behera dohan errekatik
Datorkit
Nere aurpegi itxura
Ur zolaren zolan
Nere begiak
Nere kopeta
Nere ahoa
Nere kokotza
Higitzen dira:
bizi pilpira bero bat
Sentitzen dut
Gorputz guzian...
Erreka doha
Ibarrean behera:
Ur zolaren zolatik
Ene aurpegi itxura
Mugikorra
Pilpiran
Datorkit!
XI
Zazpi Probintziak
Bata besteari lotuak
Zenbat eskualde loretsu
Oztibarre, Amikuze, Otxagabia,
Basaburia, Pettarra, Baztane,
Goiherri, Galdakano,
Garazi...
Zenbat eremu dohaintsu
Beren izenekin
Beren izanarekin
Beren bizi nahiarekin
Bata besteari estekatuak
Historia luze batean zehar
Odol beraren bustiaz koloratuak...
Bila nabilen
Bila gabiltzan
Herriaren itxura
Datorkit
Datorkigu
Zazpi Probintzien
Batasunean!
Mendiz-mendi
Ibarrez-ibar
Itsaso hegietatik
Zazpi Probintziak
Bateratz dohaz:
Historia zolaren zolatik
Gure Herri itxura
Mugikorra
Pilpiran
Datorkigu!
XII
Gure Herri langile honen
Ukaiak
Kate koropiloak dira
Gure Herri langile honen
Zangoak
Haritz enborrak dira
Burruka luze baten historian
Koropilatuak eta
Enbortuak
Gure Herri langile honen
Ukaiak
Eta
Zangoak
Ez dira hilen!
Ukai hautan
Zango hautan
Bila gabiltzan
Herritasuna
Mugikorra
Pilpiran
Datorkigu!
BIZI NAHI DUEN HERRI BAT
DATORKIGU!
GURE HERRIA!
